سنت‌ها و آیین‌های قهوه در سراسر جهان

قهوه فقط یک نوشیدنی نیست؛ نمادی از فرهنگ، سنت و ارتباطات انسانی در سراسر جهان است. هر فنجان قهوه می‌تواند داستانی از مردم، آیین‌ها و شیوه‌های زندگی را بازگو کند. در این مقاله با سنت های قهوه در جهان آشنا می‌شویم و سفری خواهیم داشت به دل سنت ها و آیین های متنوع قهوه‌نوشی.

آداب و رسوم قهوه در جهان | سنت‌های قهوه‌نوشی در فرهنگ‌های مختلف

قهوه یکی از محبوب‌ترین نوشیدنی‌های جهان است که نه تنها به خاطر طعم و عطر منحصر به فردش، بلکه به دلیل نقشی که در فرهنگ‌ها، آیین‌ها و تعاملات اجتماعی ایفا می‌کند، جایگاهی جهانی دارد. در بسیاری از کشورها، نوشیدن قهوه بخشی از زندگی روزمره، سنت‌های خانوادگی یا حتی مراسم رسمی است.

سنت های قهوه در جهان بازتابی از تنوع فرهنگی ملت‌هاست. از قهوه عربی در خاورمیانه تا قهوه یخی ویتنامی در آسیا، هر فرهنگ، سبک خاص خود را برای تهیه و نوشیدن قهوه دارد.

قهوه یک نوشیدنی جهانی است که مردم را گرد هم می‌آورد و بهانه‌ای برای معاشرت، گفتگو و لذت بردن از زمان حال است. در این مقاله، با هم نگاهی خواهیم داشت به برخی از جالب‌ترین سنت های قهوه در گوشه و کنار دنیا، از خاورمیانه و آسیا گرفته تا اروپا و آمریکا.

سنت های قهوه در خاورمیانه | قهوه عربی و آیین مهمان‌نوازی

قهوه بخش جدایی ناپذیری از فرهنگ و میهمان‌نوازی در کشورهای خاورمیانه است. مشهورترین سنت های قهوه در این منطقه، قهوه عربی یا همان «قهوه ترک» است.

در فرهنگ خاورمیانه، قهوه چیزی فراتر از یک نوشیدنی گرم است؛ قهوه عربی نماد احترام، سخاوت و پیوندهای اجتماعی عمیق است. آیین قهوه‌نوشی در خاورمیانه ریشه‌ای چندصد ساله دارد و بخش جدایی‌ناپذیری از فرهنگ مهمان‌نوازی عربی و اسلامی به شمار می‌رود.

در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس مانند عربستان، امارات، قطر و کویت، قهوه عربی یا «قهوه خلیجی» با روشی خاص آماده می‌شود. برای تهیه قهوه عربی، دانه‌های قهوه به‌صورت سبک بوداده (روست روشن)، آسیاب و معمولاً با هل، گاهی زعفران، میخک یا دارچین ترکیب شده، سپس در یک قهوه‌جوش مسی کوچک به نام «دلة» یا «جزوه» می‌جوشانند.

نکات جالب در مورد این سنت:

• قهوه عربی معمولاً بدون شکر و بسیار رقیق تهیه می‌شود، چرا که در کنار آن خرما، شیرینی یا خشکبار سرو می‌شود تا تعادل طعم تلخ و شیرین حفظ شود.

• نوشیدن قهوه عربی با آداب دقیق همراه است؛ فنجان‌های کوچک (معروف به فِنْجان) فقط تا یک‌سوم پر می‌شوند و باید با دست راست تعارف شود.

• مهمان پس از نوشیدن، در صورت تمایل به فنجان دوم آن را نگه می‌دارد؛ در غیر این صورت با تکان دادن فنجان، به میزبان اعلام می‌کند که کافی‌ست.

در فرهنگ قهوه‌خوری در عربستان و بادیه‌نشین‌ها، مهمان‌نوازی با قهوه یک اصل مقدس است. میزبان برای آماده‌سازی قهوه زمان می‌گذارد و گاه در حضور مهمان دانه‌های قهوه را آسیاب کرده و با حرارت آتش دم می‌کند تا نشان دهد پذیرایی از مهمان با احترام و صمیمیت انجام می‌شود.

همچنین، قهوه در مراسم‌ها، دیدارهای قبیله‌ای، سوگواری‌ها و جشن‌ها نقش محوری دارد. در برخی مناطق، اولین فنجان قهوه به بزرگ خانواده یا مهم‌ترین مهمان تعارف می‌شود و ترتیب سرو نیز معنادار است.

قهوه عربی معمولاً بسیار تلخ، غلیظ و بدون فیلتر سرو می‌شود و نشان‌دهنده احترام میزبان به مهمان است. در برخی فرهنگ‌ها، تعداد دفعاتی که فنجان قهوه پر می‌شود، معنای خاصی دارد. همچنین فال قهوه، که پس از نوشیدن قهوه از نقش‌های ته‌نشین شده برای پیش‌بینی آینده استفاده می‌شود، یکی از سنت‌های جذاب و سرگرم‌کننده در ترکیه، لبنان، ایران و برخی کشورهای عربی است.

بعد از نوشیدن فنجان قهوه، ته‌مانده آن را وارونه روی نعلبکی می‌گذارند و از روی شکل‌هایی که پودر قهوه روی فنجان و نعلبکی ایجاد می‌کند، آینده فرد را پیش‌بینی می‌کنند. فال قهوه نوعی سرگرمی دوستانه و بهانه‌ای برای دورهمی است.

آیین‌های قهوه در آسیا | سنتی، شیرین و خاص

هر چند چای نوشیدنی سنتی و محبوب در اکثر نقاط آسیاست، اما قهوه نیز جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است.

• یکی از منحصر بفردترین انواع قهوه در آسیا، قهوه سیاه ویتنامی «کافی سوآ دا» (قهوه شیرین سرد) شناخته می‌شود. این نوشیدنی را با یک فیلتر فلزی کوچک به نام «فین» درست می‌کنند. قهوه به آرامی از فیلتر چکه می‌کند و روی شیر غلیظ شده ریخته می‌شود و به همراه یخ سرو می‌شود. ترکیب طعم تلخ و گس قهوه با شیرینی و غلظت شیر، عطر و طعمی استثنایی به این نوشیدنی می‌دهد.

• در ژاپن، قهوه دمی با دقت بالا و گاه با تکنیک‌هایی مانند سیفون یا پور-اور تهیه می‌شود. اگرچه آیین ماچا مربوط به چای است، اما همین دقت و مراسم‌گرایی در تهیه قهوه نیز دیده می‌شود.

ماچا نوعی چای سبز پودر شده است که در یک مراسم آیینی با وسایل خاص تهیه و سرو می‌شود.این مراسم ریشه در آیین ذن دارد و هدف آن کسب آرامش، تمرکز حواس و زندگی در لحظه است.

• در مالزی و سنگاپور، نوشیدنی محبوبی به نام «کُپی» سرو می‌شود که قهوه‌ای با طعم خاص است و نوعی از قهوه فوری می باشد. دانه‌های قهوه را در کره یا روغن نارگیل برشته می‌کنند که باعث ایجاد طعمی بسیار منحصر بفرد می‌شود.

سنت های قهوه در اروپا | از اسپرسوی ایتالیایی تا کافه‌های پاریسی

اروپا یکی از خاستگاه‌های فرهنگ مدرن قهوه‌نوشی است. سنت نوشیدن قهوه در کافه‌های دنج خیابانی، بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ کشورهای اروپایی به ویژه فرانسه است.

• در فرانسه بسیاری از فیلسوفان، هنرمندان و اندیشمندان مشهور فرانسوی ساعت‌ها در کافه‌ها به بحث و تبادل افکار می‌پرداختند. قهوه در فرانسه اغلب به صورت اسپرسو غلیظ یا کافه او له (با شیر) سرو می‌شود.
• ایتالیا نیز به فرهنگ پررنگ قهوه‌اش مشهور است و بسیاری از انواع معروف قهوه امروزی مانند اسپرسو، کاپوچینو و لاته نیز ریشه در این کشور دارند. ایتالیایی‌ها در فاصله بین وعده‌های غذایی، برای دورهمی و معاشرت دور میزهای کوچک کافه‌ها جمع می‌شوند و از فنجانی اسپرسو غلیظ لذت می‌برند.
• در فرهنگ سوئدی، فیکا (Fika) یعنی زمانی برای استراحت، نوشیدن قهوه و صحبت با دوستان یا همکاران. فیکا بخش مهمی از زندگی روزمره مردم است و در محل کار، خانه یا حتی پارک‌ها انجام می‌شود. معمولاً همراه قهوه، کیک دارچینی (kanellbulle) یا شیرینی سرو می‌شود.
• در یونان هم نوشیدن «فراپه» که نوعی قهوه فوری سرد است، بسیار رایج است. فراپه را با ترکیب قهوه فوری، آب، شکر و یخ درست می‌کنند و عموما همراه با نی نوشیده می‌شود. نوشیدن فراپه در یونان نماد فرهنگ آرام و لذت بردن از زندگی است.

سنت های قهوه در آمریکا | کافی‌شاپ‌ها و نوشیدنی‌های مدرن

آداب قهوه‌نوشی در آمریکا با ظهور کافی‌شاپ‌های زنجیره‌ای و نوشیدنی‌های متنوع و خلاقانه مانند فراپوچینو، دگرگون شده است. کافی‌شاپ‌ها محیطی دنج و راحت برای معاشرت، کار یا استراحت ارائه می‌کنند. انواع قهوه در کافی شاپ ها سرو می‌شود. در کافی شاپ‌های آمریکایی اغلب قهوه را در لیوان های بزرگ، «تو-گو» و همراه با شیر و طعم‌دهنده‌های مختلف مانند کارامل، وانیل و دارچین سرو می‌کنند.

قهوه همراه صبحانه برای بسیاری از آمریکایی‌ها یک عادت روزانه است. یکی از محبوب‌ترین نوشیدنی‌های قهوه که از آمریکا به سایر نقاط دنیا راه یافت، «فراپوچینو» است. فراپوچینو را با ترکیب اسپرسو، شیر، یخ و سایر طعم‌دهنده‌ها درست می‌کنند و در روزهای گرم و به عنوان یک میان‌وعده منجمد محبوب است.

سنت‌های قهوه‌نوشی در آفریقا | آیین قهوه در اتیوپی

زادگاه قهوه: اتیوپی

اتیوپی به عنوان زادگاه قهوه، نقشی بی‌بدیل در تاریخ این نوشیدنی ایفا می‌کند. بر اساس افسانه‌ها، چوپانی به نام کالدی نخستین‌بار متوجه شد بزهایش پس از خوردن نوعی گیاه سرحال‌تر و پرجنب‌وجوش می‌شوند. این گیاه همان دانه قهوه بود که بعدها به یکی از مهم‌ترین کالاهای صادراتی جهان تبدیل شد.

مراسم سنتی قهوه (Coffee Ceremony)

مهم‌ترین نماد فرهنگ قهوه‌خوری در اتیوپی، مراسم سنتی قهوه (Ethiopian Coffee Ceremony) است؛ آیینی پیچیده، زیبا و با معنا که اغلب توسط زنان خانواده انجام می‌شود و بیش از صرف قهوه، فرصتی برای گردهمایی، گفت‌وگو و پیوند اجتماعی فراهم می‌آورد.

مراحل مراسم:

• دانه‌های سبز قهوه روی آتش تفت داده می‌شوند (رُست زنده)

• سپس با هاون دستی آسیاب می‌گردند

• در ظرف سنتی به نام جِبِنا (Jebena) دم می‌شود

قهوه در سه مرحله سرو می‌شود:

• اولین فنجان: Abol (قوی‌ترین)

• دومین: Tona (متوسط)

• سومین: Baraka (به معنای برکت)

 هر بار ریختن قهوه نشانه احترام به میهمانان است و نوشیدن هر سه فنجان نشانه همراهی و پذیرش احترام میزبان است.

قهوه به عنوان ابزار اجتماعی

در فرهنگ اتیوپی، دعوت به مراسم قهوه، معادل دعوت به گفت‌وگو، صلح و دوستی است. این سنت نه فقط در خانه‌ها بلکه در بازارها، روستاها و حتی مناسبت‌های مذهبی هم رایج است.

طعم و سبک خاص قهوه آفریقایی

قهوه‌های آفریقایی، به‌ویژه اتیوپیایی، معمولاً عطر میوه‌ای، گلی و اسیدیته بالا دارند. گونه‌های معروف مانند یِرگاشِف (Yirgacheffe) یا سیدامو (Sidamo) در سراسر جهان به‌خاطر طعم پیچیده و منحصر‌به‌فردشان شناخته می‌شوند.

سنت های قهوه در ایران

قهوه ترک و فرهنگ قهوه خانه بخشی مهمی از میراث فرهنگی ایران هستند. قهوه خانه‌ها در ایران محل تجمع مردان برای وقت گذرانی، بازی‌های فکری مانند شطرنج و گوش دادن به قصه‌های نقالان بوده‌اند. امروزه قهوه خانه‌های سنتی کمتر شده‌اند اما همچنان می‌توان در بازارها و مراکز قدیمی شهرها آنها را یافت.

نوشیدن قهوه ترک غلیظ و تلخ و تعارف کردن آن به دیگران، نمادی از مهمان‌نوازی ایرانی است. کافه‌های مدرن نیز در شهرهای بزرگ ایران رواج یافته‌اند. امروزه شرکت‌های مطرح تولید قهوه مانند شرکت پرتو پدیده در ایران فعالیت دارند و با تکیه بر دانش روز دنیا و رعایت استانداردهای بین‌المللی، انواع قهوه ایرانی و خارجی باکیفیت را به بازار عرضه می‌کنند.

نتیجه گیری | یک فنجان و هزار فرهنگ

قهوه نوشیدنی جهانی است که علاوه بر کافئین، انرژی اجتماعی و فرهنگی نیز در بطن خود دارد. آیین‌ها و سنت های قهوه در گوشه گوشه جهان به رغم تفاوت‌هایشان، مردم را به هم پیوند می‌دهند. صرف نظر از اینکه فنجان به دست در یک کافه پاریسی نشسته‌اید، در استانبول فال قهوه می‌بینید یا در توکیو مراسم چای ماچا را از نزدیک تجربه می‌کنید، در هر حال سهمی در یک میراث مشترک جهانی دارید.

سنت های قهوه در جهان نشان‌دهنده ارتباط عمیق این نوشیدنی با فرهنگ، تاریخ و زندگی روزمره مردم است. از فنجان‌های کوچک عربی تا لیوان‌های بلند آمریکایی، قهوه پلی است میان ملت‌ها و زمان‌ها. هر فنجان قهوه، قصه‌ای در خود دارد؛ قصه‌ای از معاشرت، احترام، خلاقیت و سنت.

فرهنگ قهوه بستری برای گفتگو، خودشناسی، معاشرت و لذت بردن از لحظه حال فراهم می‌کند. این میراث ارزشمند را باید پاس داشت و از نسلی به نسل دیگر منتقل کرد. هر فنجان قهوه، روایتگر داستان‌ها و خاطراتی است که ما را به هم و به گذشته وصل می‌کند. پس بیایید فنجان‌ها را به احترام فرهنگ قهوه خوری غنی بالا ببریم و از هر جرعه آن بیشترین لذت را ببریم.