دلایل عدم کشت قهوه در ایران چیست؟
قهوه، نوشیدنی محبوب و پرطرفدار جهانی، در بسیاری از کشورهای جهان کشت می‌شود. اما با وجود تنوع آب و هوایی ایران، چرا شاهد کشت قهوه در کشور خودمان نیستیم؟ دلایل متعددی پشت عدم کشت قهوه در ایران وجود دارد که در ادامه به طور مفصل به آن‌ها خواهیم پرداخت.
دلایل عدم کشت قهوه در ایران
نکته جالب توجه این است که با وجود عدم کشت قهوه در ایران، این نوشیدنی طرفداران زیادی در کشور دارد. شرکت‌هایی مانند پرتو پدیده با واردات دانه‌های قهوه باکیفیت از سراسر جهان، نقش مهمی در تأمین نیاز بازار داخلی و گسترش مصرف قهوه در ایران دارند. با این حال، کشت این محصول ارزشمند در خاک ایران همچنان با چالش‌های جدی روبرو است.
شرایط سخت‌گیرانه آب و هوایی برای کشت قهوه
یکی از اصلی‌ترین دلایل عدم کشت قهوه در ایران، شرایط آب و هوایی نامساعد برای پرورش این گیاه است. قهوه برای رشد مطلوب به آب و هوای استوایی با دمای بین 16 تا 30 درجه سانتی‌گراد و ارتفاع 600 تا 2400 متر از سطح دریا نیاز دارد.
بیشتر نواحی ایران، با آب و هوای خشک و نیمه‌خشک، تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد، شرایط ایده‌آلی برای کشت قهوه فراهم نمی‌کنند. حسن افشاری، مدیر شرکت پرتو پدیده، در این باره می‌گوید: «سرما، دشمن قهوه است. کشت قهوه در فضای باز ایران به دلیل سرمای زمستان عملاً غیرممکن است و تنها راه، پرورش این گیاه در گلخانه‌هاست.» اما کشت گلخانه‌ای قهوه نیز با توجه به هزینه‌های بالای راه‌اندازی و نگهداری، چالش‌های خاص خود را داشته و در مقیاس تجاری، توجیه اقتصادی چندانی ندارد.
منابع آبی محدود، مانعی جدی برای کشت قهوه در ایران
چالش دیگر پیش روی کشت قهوه در ایران، محدودیت شدید منابع آبی است. پرورش قهوه به آب فراوان نیاز دارد و هر درخت قهوه در طول دوره رشد، حدود 140 لیتر آب مصرف می‌کند. ایران در سال‌های اخیر با بحران کم‌آبی و خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند و تأمین آب کافی برای کشت تجاری قهوه، با توجه به نیاز آبی بالای این محصول، عملاً غیرممکن است.
در کشوری که با تنش آبی شدید مواجه است و حتی تأمین آب شرب و کشاورزی با مشکل روبرو است، اختصاص منابع آبی ارزشمند به کشت قهوه، توجیه پذیر نیست. کارشناسان معتقدند در شرایط فعلی، حفظ و صیانت از منابع آب موجود و استفاده بهینه از این منابع برای تولید محصولات استراتژیک و حیاتی، باید در اولویت قرار گیرد. متأسفانه کشت قهوه در ایران، با توجه به محدودیت‌های آبی، گزینه مناسبی به نظر نمی‌رسد.
نبود سابقه کشت قهوه و جایگاه آن در فرهنگ ایرانی
ایران برخلاف برخی کشورهای قهوه‌خیز جهان، تاریخچه طولانی در زمینه کشت و مصرف قهوه ندارد. قهوه در فرهنگ و سنت ایرانی، جایگاه ویژه‌ای مانند چای نداشته است. حسن افشاری در این باره می‌گوید: «در کتب تاریخی و پزشکی ایران مانند آثار ابوعلی سینا، به قهوه تنها به عنوان یک داروی آرامش‌بخش اشاره شده است و نه یک نوشیدنی رایج و پرمصرف.»
عدم سابقه کشت قهوه در ایران و جایگاه سنتی این نوشیدنی در فرهنگ ایرانی، یکی دیگر از دلایل عدم توسعه کشت این محصول در کشور است. کشاورزان و سرمایه‌گذاران بخش کشاورزی، انگیزه و تمایل چندانی برای ورود به این عرصه ندارند؛ چراکه بازار و تقاضای پایداری برای این محصول حس نمی‌کنند. از سوی دیگر، دانش و تجربه کافی برای کشت تجاری قهوه در کشور وجود ندارد و این موضوع، راه‌اندازی مزارع قهوه در ایران را با مشکل مواجه می‌کند.
واردات، گزینه ارجح در مقایسه با کشت داخلی قهوه
با وجود چالش‌های متعدد پیش روی کشت قهوه در ایران، واردات این محصول گزینه ارجحی برای تأمین نیاز بازار داخلی است. شرکت‌هایی مانند پرتو پدیده، با واردات دانه‌های سبز قهوه با کیفیت از کشورهای مختلف، نقش مهمی در گسترش فرهنگ مصرف قهوه و پاسخگویی به نیاز روزافزون مشتریان ایرانی ایفا می‌کنند.
با توجه به محدودیت‌های اقلیمی، منابع آبی و نبود زیرساخت‌های لازم برای کشت تجاری قهوه در ایران، بسیاری از کارشناسان معتقدند در شرایط فعلی، واردات قهوه گزینه منطقی‌تری در مقایسه با تلاش برای کشت آن در داخل کشور است. واردات دانه‌های قهوه مرغوب، امکان دسترسی مصرف‌کنندگان ایرانی به این نوشیدنی پرطرفدار جهانی را فراهم می‌کند بدون آنکه فشار مضاعفی بر منابع طبیعی و محدود آبی کشور وارد شود.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
در مجموع، ترکیبی از عوامل مختلف از جمله شرایط نامناسب آب و هوایی، محدودیت منابع آبی، نبود سابقه و فرهنگ کشت و مصرف و گزینه به صرفه‌تر واردات، باعث شده است تا کشت قهوه در ایران با چالش‌های جدی روبرو باشد. با توجه به اهمیت حفظ و صیانت از منابع آبی ارزشمند و لزوم تمرکز بر کشت محصولات استراتژیک، به نظر می‌رسد در شرایط فعلی، کشت تجاری قهوه در ایران گزینه مناسبی نباشد.
با این حال، با افزایش تقاضا برای قهوه در ایران، شاید در آینده شاهد تلاش‌هایی برای کشت محدود و گلخانه‌ای این محصول در کشور باشیم. اما تا آن زمان، واردات قهوه همچنان نقش مهمی در پاسخگویی به نیاز بازار ایران ایفا خواهد کرد و عدم کشت قهوه در ایران، با توجه به مجموعه شرایط و چالش‌های پیش رو، امری طبیعی و قابل‌انتظار خواهد بود.