تأثیر تغییرات اقلیمی بر صنعت قهوه

قهوه دومین صنعت بزرگ دنیا پس از نفت است و تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر تأثیر عمیقی بر این صنعت گذاشته است. شرکت پرتو پدیده، به عنوان یکی از پیشگامان صنعت قهوه در ایران، همواره روندهای جهانی این صنعت را رصد می‌کند و طبق مطالعات، تغییرات آب و هوایی چالش‌های جدی برای آینده این صنعت ایجاد کرده است.

با گذر زمان، صنعت قهوه با چالش‌های متعددی مواجه شده که مهم‌ترین آن، تأثیر تغییرات اقلیمی بر کشت قهوه است. افزایش دما، خشکسالی، تغییرات الگوی بارش و شیوع آفات، کشاورزان قهوه را در سراسر جهان با شرایط پیچیده‌ای روبرو کرده است. اما در مقابل، راهکارهای نوآورانه و رویکردهای پایدار در کشاورزی قهوه شکل گرفته‌اند که آینده این صنعت را امیدوارکننده‌تر می‌سازند.

مراحل کشت قهوه

1.آماده‌سازی زمین و خاک

شامل شخم زدن، اصلاح خاک (در صورت نیاز)، بررسی pH و افزودن کودهای آلی یا طبیعی برای تقویت بستر رشد.

2.انتخاب گونه و بذر قهوه مناسب

بر اساس شرایط اقلیمی منطقه، گونه‌ای مانند عربیکا، روبوستا یا هیبریدهای مقاوم انتخاب می‌شود.

3.تولید نهال در خزانه

بذرها در خزانه یا گلخانه کاشته می‌شوند تا نهال‌هایی سالم و قوی رشد کنند (معمولاً بین ۶ تا ۱۲ هفته طول می‌کشد).

4.کاشت نهال در زمین اصلی

نهال‌ها در فصل مناسب به زمین اصلی منتقل و با فاصله‌گذاری منظم کشت می‌شوند (اغلب با سایه‌بان طبیعی مثل موز یا درختان بومی همراه است).

5.مراقبت و نگهداری از گیاهان

شامل آبیاری منظم، کنترل آفات و بیماری‌ها، کوددهی، هرس و پاکسازی علف‌های هرز است.

6.گلدهی و تشکیل میوه قهوه

پس از حدود ۲ تا ۳ سال (در شرایط مساعد)، گیاه قهوه گل می‌دهد و سپس میوه‌هایی به نام “چری” یا “گیلاس قهوه” تولید می‌کند.

7.برداشت گیلاس قهوه

برداشت میوه قهوه معمولاً به‌صورت دستی انجام می‌شود و زمانی صورت می‌گیرد که میوه‌ها کاملاً رسیده و قرمز شده باشند.

8.فرآوری اولیه (تر یا خشک)

برای جدا کردن دانه از میوه، از روش‌های فراوری قهوه مانند فرآوری شسته (تر)، فرآوری طبیعی (خشک) یا نیمه‌شسته استفاده می‌شود.

9.خشک‌کردن دانه‌ها

دانه‌ها پس از جداسازی در آفتاب یا دستگاه‌های خشک‌کن خشک می‌شوند تا رطوبت آن‌ها به حدود ۱۰ تا ۱۲٪ برسد.

10.ذخیره‌سازی و انتقال به مرکز فرآوری یا بازار

دانه‌های خشک‌شده به‌صورت پارچمنت قهوه نگهداری شده و سپس به مراکز فرآوری ثانویه یا صادرات منتقل می‌شوند.

شرایط کشت قهوه و حساسیت به تغییرات اقلیمی

قهوه گیاهی است که برای رشد به شرایط اقلیمی خاصی نیاز دارد و در مناطق استوایی و در دو طرف خط استوا رشد می‌کند. این گیاه به دمای بین ۱۶ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد نیاز دارد و نمی‌تواند سرما را تحمل کند. همین محدودیت دمایی باعث شده که شرایط کشت قهوه در ایران فقط در گلخانه‌ها امکان‌پذیر باشد.

دو گونه اصلی قهوه، روبوستا و عربیکا، هر کدام نیازهای ارتفاعی متفاوتی دارند. قهوه روبوستا در ارتفاع ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ متر و قهوه عربیکا در ارتفاع ۱۰۰۰ تا ۲۴۰۰ متر بهترین کیفیت را دارند. عوامل محیطی مانند نوع خاک، میزان بارندگی و مواد مغذی خاک همگی در طعم نهایی قهوه تأثیرگذارند.

به عنوان مثال، در منطقه جاماییکا، در ارتفاع ۲۰۰۰ متری کوه‌های آبی، به دلیل خلوص اکسیژن و شرایط خاص اقلیمی، مرغوب‌ترین قهوه‌های دنیا تولید می‌شوند که قیمتی بالای ۶۰ یورو در هر کیلو دارند. همچنین، در مناطقی مانند هند و چابهار، پدیده مانسون بر فرآیند خشک شدن و کیفیت قهوه تأثیر می‌گذارد و باعث تولید قهوه‌های با طعم منحصر به فرد می‌شود.

گونه‌های مقاوم قهوه

یکی از تحولات مهم در کشاورزی قهوه پایدار، معرفی و توسعه گونه‌های مقاوم به تغییرات اقلیمی است. گونه‌هایی مانند استنوفیلا (Stenophylla) و اکسلزا (Excelsa) به دلیل تحمل بالا در برابر گرما و مقاومت در برابر برخی آفات و بیماری‌ها، جایگزین مناسبی برای عربیکای حساس در نظر گرفته می‌شوند. این رویکرد نه تنها پایداری محصول را تضمین می‌کند، بلکه کیفیت طعمی مطلوبی نیز ارائه می‌دهد.

کشت باززاینده قهوه؛ احیای خاک و تنوع زیستی

یکی از گرایش‌های مهم در سال‌های اخیر، روی آوردن به کشت باززاینده قهوه (Regenerative Coffee Farming) است. این شیوه با تمرکز بر تقویت سلامت خاک، استفاده از کودهای طبیعی، کشت چندنوعه، و حفظ اکوسیستم‌های محلی، به مقابله با اثرات مخرب محیطی می‌پردازد. کشاورزی باززاینده نه تنها به حفظ زمین‌های کشاورزی کمک می‌کند، بلکه عملکرد بلندمدت و اقتصادی مزارع را نیز تضمین می‌کند.

تأثیر تغییرات اقلیمی بر تولید و قیمت قهوه

گرمایش جهانی و افزایش گازهای گلخانه‌ای در سال‌های اخیر باعث تغییرات شدید در قیمت قهوه شده است. به عنوان نمونه، قیمت قهوه ویتنام از حدود ۲.۸ دلار به بیش از ۵ دلار در هر کیلوگرم رسیده است. این افزایش قیمت مستقیماً با کاهش تولید به دلیل خشکسالی و تغییر الگوهای بارندگی مرتبط است.

طبق آمار گمرک ایران، در هفت ماهه اول سال ۱۴۰۳، بیش از ۳۳ میلیون کیلوگرم دانه سبز قهوه به ارزش حدود ۱۵۵ میلیون دلار وارد کشور شده که نشان‌دهنده افزایش چشمگیر قیمت‌ها است.

حوادث طبیعی و تغییرات اقلیمی می‌توانند تأثیرات غیرقابل پیش‌بینی بر تولید قهوه داشته باشند.

به عنوان مثال، فعالیت‌های آتشفشانی در گواتمالا باعث شد تولید قهوه برای مدتی متوقف شود. جالب اینجاست که همین رویداد منجر به تولید نوعی قهوه خاص به نام “ولکانو” شد که به دلیل غنی شدن خاک با مواد آتشفشانی، طعمی منحصر به فرد و قلیایی پیدا کرد. این مثال نشان می‌دهد که تغییرات اقلیمی می‌تواند علاوه بر چالش‌ها، فرصت‌های جدیدی نیز ایجاد کند.

تأثیر بر کیفیت و فرآوری قهوه

تغییرات اقلیمی بر تمام مراحل تولید قهوه و فرآوری آن تأثیر می‌گذارد. فرآیندهای مختلف مانند واش، سمی واش، درای پروسس، هانی پروسس و سیستم انروبیک، همگی به شرایط محیطی مناسب نیاز دارند. تغییرات دما و رطوبت می‌تواند بر کیفیت این فرآیندها تأثیر بگذارد.

به عنوان مثال، در سیستم درای پروسس، که قهوه باید در معرض آفتاب خشک شود، تغییرات آب و هوایی می‌تواند باعث خشک شدن نامناسب و در نتیجه کاهش کیفیت محصول شود. در فرآیند رست کردن قهوه نیز، کیفیت دانه‌های قهوه که تحت تأثیر شرایط اقلیمی قرار گرفته‌اند، نقش مهمی در نتیجه نهایی دارد.

قهوه‌های مختلف بر اساس منطقه کشت، دانسیته و چگالی متفاوتی دارند و این ویژگی‌ها می‌تواند تحت تأثیر تغییرات آب و هوایی قرار گیرد. رطوبت قهوه باید بین ۸ تا ۱۲ درصد باشد تا نتیجه رست مطلوب باشد و تغییرات اقلیمی می‌تواند این میزان را تحت تأثیر قرار دهد.

تغییرات منطقه‌ای و ظهور مناطق جدید کشت

با تغییر شرایط اقلیمی، برخی مناطق سنتی کشت قهوه در حال از دست دادن شرایط مناسب خود هستند، در حالی که مناطق جدیدی برای کشت قهوه مناسب می‌شوند. به عنوان مثال، در جنوب غربی چین، در استان یونان (یِنِن) که در مرز میانمار، برمه، لائوس و ویتنام قرار دارد، کشت قهوه عربیکا در حال رشد است.

این منطقه که قبلاً به عنوان مرکز تولید چای پوئر شناخته می‌شد، اکنون به یکی از مناطق مهم تولید قهوه تبدیل شده است. تغییرات اقلیمی همچنین باعث تغییر در الگوهای کشت و برداشت قهوه شده است. برخی مناطق که قبلاً دو بار در سال برداشت داشتند، اکنون به دلیل تغییرات فصلی، تنها یک بار برداشت دارند. این تغییرات نه تنها بر میزان تولید، بلکه بر زنجیره تأمین و اقتصاد محلی نیز تأثیر می‌گذارد.

مهاجرت ارتفاعی مزارع قهوه

برخی تولیدکنندگان برای حفظ کیفیت و پایداری تولید، اقدام به انتقال مزارع قهوه به ارتفاعات بالاتر کرده‌اند؛ جایی که دمای پایین‌تر و رطوبت بهتر برای رشد قهوه فراهم است. این مهاجرت اجباری، گرچه راه‌حلی کوتاه‌مدت محسوب می‌شود، اما نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، سرمایه‌گذاری و آموزش نیروهای محلی است.

پیامدهای اجتماعی و اقتصادی

تغییرات اقلیمی و تأثیر آن بر صنعت قهوه، پیامدهای اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای دارد. بسیاری از کشاورزان خرده‌پا که معیشت آنها به کشت قهوه وابسته است، با چالش‌های جدی روبرو شده‌اند. افزایش هزینه‌های تولید و کاهش عملکرد محصول، درآمد این کشاورزان را تحت تأثیر قرار داده است.

در مقابل، برخی مناطق جدید کشت قهوه، فرصت‌های شغلی و اقتصادی جدیدی ایجاد کرده‌اند. با این حال، تقاضا برای قهوه همچنان در حال افزایش است. طبق آمار، مصرف سرانه قهوه در کشورهای اسکاندیناوی به بیش از ۱۱ کیلوگرم در سال می‌رسد و آمریکا بزرگ‌ترین واردکننده دانه سبز قهوه در دنیاست.

این تقاضای پایدار باعث می‌شود که صنعت قهوه به دنبال راه‌حل‌های نوآورانه برای مقابله با چالش‌های تغییرات اقلیمی باشد.

نقش فناوری در افزایش بهره‌وری کشت قهوه

در کنار روش‌های سنتی، فناوری‌های نوین در کشاورزی قهوه نقش کلیدی در مقابله با تغییرات اقلیمی ایفا می‌کنند. استفاده از سنسورهای هوشمند برای پایش رطوبت خاک، سیستم‌های آبیاری قطره‌ای دقیق، ایستگاه‌های هواشناسی محلی، و حتی تحلیل داده‌ها با کمک هوش مصنوعی به کشاورزان این امکان را می‌دهد که تصمیم‌گیری‌های بهتری در زمان مناسب داشته باشند.

راهکارهای آینده و سازگاری

صنعت قهوه در حال توسعه راهکارهایی برای سازگاری با تغییرات اقلیمی است. این راهکارها شامل توسعه گونه‌های مقاوم به خشکی و گرما، بهبود سیستم‌های آبیاری، و استفاده از فناوری‌های جدید در فرآوری قهوه است. همچنین، تولیدکنندگان در حال بررسی روش‌های پایدار کشاورزی هستند که می‌تواند تأثیرات منفی بر محیط زیست را کاهش دهد.

در آینده، احتمالاً شاهد تغییرات بیشتری در الگوهای تولید و مصرف قهوه خواهیم بود. سازگاری با این تغییرات نیازمند همکاری جهانی، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، و حمایت از کشاورزان و تولیدکنندگان خرده‌پا است. شرکت‌های پیشرو در صنعت قهوه، مانند پرتو پدیده، نقش مهمی در هدایت این تغییرات و حفظ پایداری صنعت قهوه خواهند داشت.

جمع‌بندی

کشت قهوه در سال ۲۰۲۵ دیگر یک فعالیت صرفاً کشاورزی نیست؛ بلکه فرآیندی پیچیده و چندبعدی است که نیازمند نوآوری، همبستگی جهانی و رویکردهای پایدار است. از گونه‌های مقاوم قهوه تا فناوری‌های هوشمند در کشاورزی و روش‌های باززاینده خاک، همه و همه برای تضمین آینده‌ای روشن‌تر برای فنجان قهوه فردا تلاش می‌کنند.

سوالات متداول (FAQ)