نقشه راه توسعه صنعت قهوه در ایران: از کشت تا برداشت

قهوه، این نوشیدنی سحرآمیز و پرطرفدار، جایگاه ویژه‌ای در سبد مصرفی ایرانیان پیدا کرده است. نوشیدن یک فنجان قهوه خوش‌طعم، چه در کافه‌های شیک و مدرن و چه در خلوت خانه، برای بسیاری از ما به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره تبدیل شده است.

اما آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که پشت پرده این عطر و طعم دلنشین، چه فرآیندهایی نهفته است؟ آیا می‌دانید چرخه عمر در صنعت قهوه در ایران چه مسیری را طی کرده و چه چشم‌اندازی پیش رو دارد؟ در این مطلب، می‌خواهیم نقشه راه توسعه صنعت قهوه در ایران را از کشت تا برداشت مورد بررسی قرار دهیم. سفری خواهیم داشت از دانه‌های سبز قهوه در باغ‌های جنوب کشور تا فنجان‌های خوش‌رنگ و معطر در کافه‌های شهر.

در این مسیر، با چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی این صنعت نوپا آشنا خواهیم شد و راهکارهای توسعه صنعت قهوه را ارائه خواهیم کرد. پس همراه ما باشید تا پرده از رازهای توسعه صنعت قهوه در ایران برداریم.

پتانسیل‌های بالقوه کشت قهوه در ایران

شاید برایتان جالب باشد بدانید که ایران، با وجود شرایط اقلیمی متنوع، یکی از معدود کشورهایی است که پتانسیل بالایی برای کشت قهوه دارد. در حال حاضر، مناطقی از جنوب کشور مانند دشتی و تنگستان در استان بوشهر، به صورت محدود به کاشت درختان قهوه در ایران مشغول هستند و تجربه اولیه‌ای از کشت قهوه در جنوب ایران به شمار می‌روند.

اما کارشناسان معتقدند با انجام مطالعات جامع و سرمایه‌گذاری هدفمند، می‌توان سطح زیر کشت قهوه را در این مناطق و حتی برخی نقاط دیگر کشور گسترش داد و به رشد چشمگیر صنعت قهوه در ایران کمک کرد. البته شرایط کشت انواع قهوه، مستلزم فراهم بودن شرایط خاص آب و هوایی و خاک است.

درختان قهوه عمدتاً در ارتفاعات بین 600 تا 2000 متری، با دمای متوسط 18 تا 22 درجه سانتیگراد و بارندگی سالانه 1500 تا 2000 میلی‌متر به خوبی رشد می‌کنند. خاک مناسب برای کاشت قهوه نیز باید حاصلخیز، زهکشی مناسب و اسیدیته بین 5 تا 6 داشته باشد.

خوشبختانه برخی مناطق کشت قهوه در ایران از این شرایط برخوردار هستند و با انتخاب رقم‌های سازگار و به‌کارگیری روش‌های نوین کاشت، می‌توان شاهد شکوفایی صنعت قهوه در ایران بود. مناطق مستعد کشت قهوه در ایران عبارتند از:

• جنوب استان فارس: شهرستان‌هایی مانند فیروزآباد، قیر و کارزین و جهرم با بارندگی نسبتاً مناسب و ارتفاع بین 1000 تا 1500 متر، شرایط مساعدی برای ایجاد باغ‌های قهوه دارند. این مناطق تجربه خوبی در کشت محصولات گرمسیری و نیمه‌گرمسیری مانند مرکبات را نیز دارند.
• شرق هرمزگان: بخش‌هایی از شهرستان‌های بشاگرد و جاسک با آب و هوای گرم و مرطوب و خاک مناسب، قابلیت کشت انواع قهوه عربیکا و انواع قهوه روبوستا را دارند. بومی بودن گونه‌های وحشی قهوه در این مناطق نیز شاهدی بر این مدعاست.
• غرب گیلان و مازندران: ارتفاعات البرز در استان‌های شمالی کشور با میانگین بارش بالا، رطوبت کافی و دمای معتدل در تابستان، شرایط نزدیک به ایده‌آل برای پرورش قهوه را دارند. تجربه موفق کشت چای در این مناطق نیز نشان از استعداد آنها در تولید نوشیدنی‌های کافئین‌دار دارد.
• شمال کرمان و جنوب یزد: دامنه‌های شرقی کوه‌های مرکزی ایران در شهرستان‌هایی چون بافت، بردسیر و طبس با اقلیم نیمه‌مرطوب کوهستانی، قابلیت خوبی برای کاشت ارقام مقاوم قهوه در ارتفاعات بالای 1500 متر دارند.

البته پیش از هر اقدامی برای توسعه کشت قهوه در این مناطق، لازم است مطالعات دقیق‌تری در خصوص تناسب خاک، پتانسیل منابع آب، الگوی بارش، تغییرات دما و سایر عوامل محیطی صورت گیرد. همچنین باید ارقام مناسب قهوه برای هر منطقه شناسایی و انتخاب شود.

چالش‌ها و نیازهای توسعه کاشت قهوه در ایران

اگرچه پتانسیل‌های خوبی برای کشت قهوه در کشورمان وجود دارد، اما چرخه عمر در صنعت قهوه از مرحله کاشت تا برداشت، با موانع و چالش‌هایی مواجه است. یکی از مهم‌ترین موانع، کمبود نیروی متخصص در زمینه کشت قهوه در ایران است. یکی از مهمترین چالش‌های پیش روی توسعه صنعت قهوه در ایران، کمبود دانش فنی و تجربه کافی در بین کشاورزان و فعالان این حوزه است.

راهکارهای توسعه صنعت قهوه در این بخش می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• آموزش و ترویج کاشت اصولی قهوه در مناطق مستعد

• انتقال تجربیات موفق کشورهای تولیدکننده

• حمایت از پروژه‌های تحقیقاتی در حوزه اقلیم‌شناسی و اصلاح نژاد قهوه

• فراهم‌سازی بسترهای سرمایه‌گذاری خصوصی

کشت قهوه نیازمند مهارت‌ها و تخصص‌های ویژه‌ای است که متأسفانه در حال حاضر در کشور ما به‌اندازه کافی وجود ندارد. بنابراین لازم است با برگزاری دوره‌های آموزشی، انتقال تجربیات کشورهای موفق و تربیت نیروی انسانی ماهر، بسترهای لازم برای توسعه دانش کاشت و داشت قهوه در ایران فراهم شود.

از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری کافی و هدفمند در زیرساخت‌های کشت و فرآوری قهوه، یکی دیگر از الزامات رشد صنعت قهوه در ایران است. برای دستیابی به محصولی باکیفیت و رقابت‌پذیر، علاوه بر ایجاد باغ‌های مدرن، نیاز به تأسیس و تجهیز واحدهای فرآوری پیشرفته قهوه نیز احساس می‌شود.

همچنین حمایت‌های دولتی، اعطای تسهیلات و معافیت‌های مالیاتی به کشاورزان و سرمایه‌گذاران این بخش، می‌تواند انگیزه‌های لازم را برای حضور جدی‌تر بخش خصوصی در عرصه تولید قهوه ایجاد کند.

فرآوری و عرضه مناسب، گامی مهم در توسعه صنعت قهوه در ایران

بی‌شک یکی از حساس‌ترین و تأثیرگذارترین مراحل در چرخه تولید قهوه، فرآوری پس از برداشت است. عملیات مختلفی از جمله خشک کردن، پوست‌گیری، سورتینگ و بسته‌بندی می‌تواند کیفیت نهایی محصول را دستخوش تغییر کند. فرآوری پس از برداشت نقش مهمی در ارزش افزوده قهوه ایفا می‌کند.

در حال حاضر، ضعف در سیستم‌های خشک‌کردن، پوست‌گیری و بسته‌بندی، بخشی از ظرفیت‌های کشور را بلااستفاده گذاشته است. بنابراین ایجاد مراکز فرآوری مجهز، توسعه برندهای بومی و گسترش بازارهای فروش از جمله گام‌های کلیدی در راهکارهای توسعه صنعت قهوه محسوب می شود. بسیاری از دانه‌های با ارزش قهوه، به دلیل فرآوری نامناسب و غیراصولی، کیفیت و ارزش خود را از دست می‌دهند. از این رو، یکی از مراحل مهم در مسیر توسعه صنعت قهوه در ایران، ایجاد و تقویت واحدهای فرآوری مجهز و استاندارد است.

در کنار آن، بهبود شیوه‌های بازاررسانی و عرضه دانه‌های سبز و قهوه آسیاب‌شده نیز اهمیت زیادی دارد. خوشبختانه در سال‌های اخیر، شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌های فعالی مانند پرتو پدیده، با ایده‌های خلاقانه و نوآورانه در زمینه فرآوری و عرضه قهوه، توانسته‌اند گام‌های مؤثری در راستای ارتقای کیفیت و توسعه بازار داخلی قهوه بردارند.

نتیجه‌گیری

صنعت قهوه در ایران، علیرغم جوان و نوپا بودن، از ظرفیت‌ها و فرصت‌های قابل توجهی برای رشد و شکوفایی برخوردار است. کشور ما به لحاظ شرایط اقلیمی و خاک، پتانسیل خوبی برای کشت قهوه دارد و در صورت سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی اصولی، می‌تواند به یکی از قطب‌های مهم تولید قهوه در منطقه تبدیل شود.

در حال حاضر، شواهد علمی، تجربه‌های اولیه در جنوب کشور، و ظرفیت‌های اقلیمی موجود، گویای آینده‌ای روشن برای این صنعت هستند. با شناسایی دقیق مناطق کشت قهوه در ایران، سرمایه‌گذاری در آموزش و زیرساخت، و اجرای راهکارهای توسعه صنعت قهوه، می‌توان امیدوار بود که کاشت قهوه در ایران در دهه آینده سهم قابل توجهی در اقتصاد کشاورزی کشور ایفا کند.

البته تحقق این هدف مستلزم غلبه بر چالش‌هایی از قبیل کمبود دانش و تجربه، نیاز به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و تقویت واحدهای فرآوری است. مسیر توسعه صنعت قهوه در ایران، نیازمند مشارکت و همکاری بخش‌های دولتی و خصوصی، نهادهای تحقیقاتی و علمی، و فعالان اقتصادی است.