اقتصاد قهوه: چگونه این دانه کوچک به دومین صنعت مالی جهان تبدیل شد؟

قهوه، این نوشیدنی پرطرفدار و محبوب، نه تنها یکی از پرمصرف‌ترین نوشیدنی‌ها در سراسر جهان به شمار می‌رود، بلکه از نظر اقتصادی نیز جایگاه ویژه‌ای در بازارهای جهانی به خود اختصاص داده است. صنعت قهوه با درآمدی بالغ بر صدها میلیارد دلار در سال، پس از صنعت نفت، به عنوان دومین صنعت بزرگ و پردرآمد دنیا شناخته می‌شود.

این صنعت عظیم، با ایجاد اشتغال برای میلیون‌ها نفر در سراسر جهان و تأثیرگذاری بر اقتصاد بسیاری از کشورها، نقشی انکارناپذیر در توسعه اقتصادی و رفاه جوامع ایفا می‌کند. اما سؤال اینجاست که چگونه این دانه کوچک و به ظاهر ساده توانسته تا این حد در عرصه اقتصاد جهانی خودنمایی کند؟ برای پاسخ به این پرسش، لازم است نگاهی دقیق‌تر به تاریخچه پرفراز و نشیب و داستان قهوه ، مسیر تکامل صنعت قهوه، و عوامل مؤثر بر رشد و گسترش آن در طول زمان داشته باشیم.

سفر قهوه از مزرعه تا فنجان؛ نگاهی به زنجیره تأمین صنعت قهوه

صنعت قهوه، زنجیره‌ای به هم پیوسته از فعالیت‌های متنوع شامل کاشت، داشت، برداشت، فرآوری، حمل و نقل، تجارت و عرضه را در بر می‌گیرد. این روند طولانی و پیچیده، با تلاش و همکاری گروه‌های مختلفی از جمله کشاورزان، تجار، صادرکنندگان، واردکنندگان و کافی شاپ‌ها میسر می‌شود.

کاشت قهوه

در گام نخست، دانه‌های قهوه در مناطق استوایی و مستعد کشت این محصول، عمدتاً در آمریکای جنوبی، آفریقا و آسیای جنوب شرقی، کاشته و پرورش داده می‌شوند. برزیل، ویتنام، کلمبیا، اندونزی و اتیوپی از بزرگترین تولیدکنندگان قهوه در جهان به شمار می‌روند.

برداشت و خشک کردن قهوه

پس از برداشت و انجام فرآیندهای خشک کردن و فراوری، دانه‌های سبز قهوه صادر شده و توسط واردکنندگان و تاجران در سراسر دنیا خریداری می‌شوند. سپس این دانه‌های خام، در مقصد نهایی خود تحت فرآیند رست (برشته کاری) قرار گرفته و برای مصرف نهایی آماده می‌شوند.

برشته کاری قهوه

نوع رست، اعم از لایت، مدیوم یا دارک، تأثیر بسزایی بر طعم و عطر نهایی قهوه دارد. در انتها، قهوه رست شده به مراکز مصرف از جمله کافه‌ها، رستوران‌ها و فروشگاه‌ها عرضه شده و در اختیار مصرف کنندگان قرار می‌گیرد. هر یک از این مراحل، با ایجاد ارزش افزوده و اشتغالزایی، نقش مهمی در کارکرد اقتصادی صنعت قهوه دارد.

بازیگران کلیدی در صنعت قهوه

در عرصه جهانی صنعت قهوه، شرکت‌های چندملیتی بزرگی نظیر نستله، مونده‌لیز (Mondelez)، اس‌ام‌سی (SMC) و الدین (Oldin) حضوری پررنگ و چشمگیر دارند. این غول‌های اقتصادی با در اختیار داشتن سهم قابل توجهی از بازار جهانی قهوه، نقش تعیین‌کننده‌ای در تولید، تجارت و قیمت‌گذاری این محصول دارند.

به عنوان نمونه، شرکت نستله به تنهایی حدود 30 درصد از سهم بازار قهوه فوری را در اختیار دارد. در کنار این ابرشرکت‌های فراملی، هزاران شرکت متوسط و کوچک نیز در زنجیره ارزش صنعت قهوه فعالیت می‌کنند. از تولیدکنندگان و تأمین‌کنندگان داخلی گرفته تا کافه‌های زنجیره‌ای و مستقل، هر یک از این بازیگران نقش بسزایی در رونق و پویایی این صنعت دارند.

به عنوان نمونه، شرکت ایرانی پرتو پدیده با تمرکز بر کیفیت و اصالت محصولات خود، توانسته جایگاه قابل توجهی در بازار قهوه ایران و کشورهای منطقه کسب کند. این شرکت پیشرو، با واردات و صادرات قهوه و تجهیرات مرتبط، نقشی فعال در گسترش فرهنگ مصرف و ارتقای سطح استانداردهای صنعت قهوه در کشور ایفا می‌کند.

ارزش اقتصادی قهوه در بازارهای جهانی

طبق آمارها، ارزش صنعت قهوه در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۰۲.۱۵ میلیارد دلار بوده است و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۵ به ۱۵۵.۶۴ میلیارد دلار برسد. این صنعت شامل زنجیره‌ای از فعالیت‌ها از جمله کشاورزی، فرآوری، تجارت، حمل و نقل و خرده‌فروشی است که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را درگیر خود کرده است.

اهمیت اقتصادی قهوه را می‌توان از حجم تجارت جهانی آن نیز دریافت. بر اساس گزارش سازمان تجارت جهانی، قهوه یکی از مهم‌ترین کالاهای کشاورزی مورد معامله در جهان است و سالانه بیش از ۱۰ میلیون تن دانه قهوه سبز در بازارهای جهانی داد و ستد می‌شوند.

در سطح کشورها نیز قهوه نقش بسزایی در اقتصاد ایفا می‌کند. به عنوان مثال در ایران، طبق آمار گمرک جمهوری اسلامی، در هفت ماه اول سال 1403، بیش از ۳۳ هزار تن دانه سبز قهوه به ارزش ۱۵۵ میلیون دلار وارد کشور شده است.

نوسانات بازار جهانی قهوه؛ چالش‌ها و فرصت‌ها

صنعت قهوه با وجود ظرفیت‌ها و فرصت‌های فراوان، همواره با چالش‌ها و مخاطراتی نیز روبرو بوده است. نوسانات شدید قیمت قهوه در بازارهای جهانی، یکی از این چالش‌های اساسی به شمار می‌رود. قیمت دانه‌های قهوه تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله شرایط آب و هوایی، میزان عرضه و تقاضا، بیماری‌های گیاهی، نوسانات نرخ ارز و تنش‌های geopolitic دستخوش تغییر می‌شود.

این نوسانات، با ایجاد عدم قطعیت و ریسک بالا، فعالان این صنعت به ویژه کشاورزان را با مشکلات جدی مواجه می‌سازد. به عنوان نمونه، در دو سال گذشته، گرمایش زمین، خشکسالی‌های گسترده و بیماری‌های قارچی در برخی از مهم‌ترین کشورهای تولیدکننده قهوه نظیر برزیل، نیکاراگوئه و هندوراس منجر به کاهش عرضه و افزایش قیمت‌ها شد.

برای مثال قیمت قهوه ویتنام طی یک سال گذشته با افزایشی نزدیک به ۱۰۰ درصد از ۲.۸ دلار به بیش از ۵ دلار در هر کیلوگرم رسیده است. این نوسانات قیمتی، تأثیر مستقیمی بر درآمد کشاورزان و تولیدکنندگان قهوه و همچنین قدرت خرید مصرف کنندگان داشته است.

با این وجود، تقاضای روزافزون برای قهوه و گسترش فرهنگ مصرف در کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای نوظهور نظیر چین، هند و کره جنوبی، روزنه‌های امیدی پیش روی تولیدکنندگان و سایر فعالان صنعت قهوه قرار داده است.

آینده صنعت قهوه؛ روندها و چشم‌اندازها

با نگاهی به روندهای حال حاضر و چشم‌اندازهای پیش رو، می‌توان ادعا کرد که صنعت قهوه علی‌رغم چالش‌های موجود، آینده‌ای پر رونق و امیدبخش در پیش خواهد داشت. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که تقاضای جهانی برای قهوه تا سال 2030 با نرخی سالانه 5 درصد رشد خواهد کرد.

این رشد تقاضا عمدتاً به واسطه افزایش مصرف سرانه در کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای نوظهور به ویژه در آسیا و آفریقا محقق خواهد شد. گسترش فرهنگ کافه‌نشینی و محبوبیت نوشیدنی‌های بر پایه قهوه در بین نسل جوان، موتور محرکه رشد مصرف در بسیاری از کشورهای در حال توسعه بوده است.

کشورهایی نظیر چین، کره جنوبی و ژاپن نیز تغییر ذائقه از چای به قهوه را تجربه کرده‌اند که نوید بازارهای مصرفی بزرگتری را می‌دهد. علاوه بر این، گرایش روزافزون مصرف‌کنندگان به سمت قهوه های ارگانیک، کپسولی و فوری، بازار بالقوه بزرگی برای توسعه محصولات جدید و نوآورانه صنعت قهوه ایجاد کرده است.

از سوی دیگر، تشدید تغییرات آب و هوایی و گسترش آفات و بیماری‌ها، تهدیدی جدی برای تولید پایدار و بلندمدت قهوه محسوب می‌شوند. بر این اساس، سرمایه‌گذاری در پژوهش و توسعه ارقام مقاوم، اصلاح شیوه‌های کشاورزی و کاهش ردپای کربن در تمامی زنجیره ارزش امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.

نتیجه‌گیری

صنعت قهوه با پیشینه‌ای غنی و پرفراز و نشیب، امروزه به عنوان یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین صنایع اقتصاد جهانی شناخته می‌شود. این صنعت با اتکا بر زنجیره‌ای به هم پیوسته از فعالیت‌ها، نقشی حیاتی در معیشت و رفاه میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا دارد.

با این وجود، این صنعت همواره با چالش‌هایی نظیر نوسانات شدید قیمت، شرایط آب و هوایی نامساعد و بیماری‌های گیاهی دست و پنجه نرم کرده است. در خاتمه باید گفت، با وجود تمامی فراز و نشیب‌ها، چشم‌انداز آینده صنعت قهوه همچنان پررونق و امیدبخش به نظر می‌رسد.

رشد تقاضای جهانی، نوآوری در محصولات و خدمات و بهره‌گیری هوشمندانه از فناوری‌های نوین، بسترهای لازم را برای توسعه پایدار و شکوفایی هر چه بیشتر این صنعت حیاتی فراهم خواهند ساخت. در این مسیر، تلاش و همکاری تمامی ذینفعان اعم از کشاورزان، تجار، دولت‌ها و شرکت‌های فعال در این حوزه و همچنین آگاهی و مسئولیت‌پذیری مصرف‌کنندگان، شرط لازم برای تحقق این آینده روشن و سبز خواهد بود.